PAGLAUM KAUGMAON; EPISODE: 8 ENVIRONMENT

PAGLAUM KAUGMAON




EPISODE: 8 ENVIRONMENT


TITLE: PANLANTAW PLATFORM NI KALOY BERNAD


PASIUNA:


Ang Misamis Occidental naglangkob sa tulo ka dakbayan nga mao ang Ozamiz, Tangub, Oroquieta ug napulog kaupat ka mga munisipalidad nga mao ang lungsod sa Bonifacio, Clarin, Tudela, Sinacaban, Jiminez, Panaon, Aloran, Lopez Jaena, Plaridel, Calamba, Baliangao, Sapang Dalaga, Conception ug Don Victoriano. Kini nga mga dapit gilangkoban sa 490 ka mga barangay diin milugbus ang mga suba ug mga sapa ug sa maong modagayday ang tubig gikan sa bukirang bahin, magawas sa Panguil Bay.


Ang Misamis Occidental may 1,939.32 kilometro kuwadrado. 53,262 hektaryas gigahin nga dili pahilabtan, “ang gitawag nga Park and Wildlife Reserves.” 71.50% niini gilain isip kagulangan kun Forest Lands. Dakong bahin sa atong lapad nga kayutaan gikatamnan og nagkalain-laing mga pananom, busa gihulagway nga agricultural lands.


Kini ang pagpasabot, panlantaw, plataporma ni Vice Mayor Kaloy Bernad, kandidato pagkagobernador sa Misamis Occidental.






Ang reserbang kayutaan ug kagulangan nga atong gihisgutan sa unahan mao ang naghatag og kinabuhi natong katawhan, mga tanom og kahayopan subay sa gitawag nga kutay sa kinabuhi kun Ecology.

Ang atong kagulangan, kaanutan nga mibutho sa talay s bukid Malindang, Amparo ug sa mga ordinaryong bukid s Misamis Occidental, mao ang kinaiyanhong kabuhatan nga mipugong ug mipahinay-hinay sa pagpadagay-day sa tubig gikan sa ulan.

Subay sa gahum sa kinaiyahan, ang ulan nga nagdala og tubig gikan sa kawanangan, masalod sa dahon, malatay ang tubig ulan ngadto sa mga sanga sa kahoy, modagay-day sa lawas sa kahoy ug salaon sa gamot sa kahoy, ug ang mga gamot niini maoy gahum sa pagpundo sa tubig ug ihinay-hinay kini sa pagpadahili ngadto sa suba ilalom sa yuta, ang gitawag nga water table – samtang ang uban ngadto sa mga agianan ang gitawag nga river channels or creeks.

Ang tubig nga gikan niini nga mga agianan o punduhanan maoy gigamit alang sa tubig nga mainom sa tawo ug hayop ingon pagpatubig aron mabuhi ang mga tanum.

Niini nga bahin gikuha ang kusog sa ekonomiya. Buot ipasabot nga kini ang gahum nga naghatag og kinabuhi og mosanay, modaghan ang lubi, humay, prutas, utanon, kahayopan sa Misamis Occidental diin niini namogna ang nagkalain-laing bahin sa serbisyo nga maoy naghatag og kinabuhi sa ekonomiya sa lalawigan busa gitawag nga “ Agri-base Economy “ bisan pa sa politika ug katilingban.

Nakita ni Kaloy nga kini nagpabuot nga kon dili mapanalipdan og mapalahutay ang reserbang kagulangan ug kaanotan, mawad-an gayod sa kinabuhi ang Misamis Occidental ug ang iyang katawhan.

Gikan sa atong kabukiran, kakahuyan, kaanutan, kinahanglan na panalipdan pinaagi sa pagpatuman sa balaod ug ang padayon nga pag-edukar sa katawhan kabahin sa kabandianon sa atong palimet o kutay sa kinabuhi nga mga butang kabuhatan; lakip na niini ang tipik og bahin sa mga suba sa dakbayan ug kalungsuran nga naghatag og kinabuhi sa tawo, hayop ug pananom sama sa
Ozamiz: Labo River, Hinagdong, Malaubang River ug uban pa;
Tangub: Malubog River
Bonifacio: Guinabret ug Salug River
Clarin: Clarin River o suba sa Clarin
Tudela: Lupayan River, Maicay, Man-an, Nailon ug Sibunga
Sinacaban: Man-an ug Nawacan
Jimenez: Palilan River, Linaban, Mapatag, Pacuwanan ug Calacja River
Panaon: Caulayan River, Lanao, Mojon Primero, Panaon River, Lopez Jaena, Dampalan,
Malatohan, Paypayan, Tipan, Tuyabang ug Villaflor
Aloran: Macawa, Maular, Pilong, San Vincente River ug Santa Ana
Plaridel: Langaran River ug Loboc
Calamba: Lico, Matong ug Kinayan
Conception:
Eastern Portion: Langaran River.
Kini nga mga agianan sa tubig gawas nga maghatag og kinabuhi sa tawo, hayop ug tanom, kini usab ang nagluwas sa katawhan sa makamatay nga baha kay kon wala kini nga agianan sa tubig didto mahipunta sa poy-anan sa katawhan ang dakong bul-og sa tubig nga magdulot og makalilisang nga trahedya.

Ang pagpadaghan sa kahoy, ilabina daplin sa kasubaan, pag regulate sa quarry sa bato ug balas mapalig-on sa kilid sa kasubaan diin makatabang sa pagsantapagdahili sa yuta. Ang pagdogang sa gidaghanon sa kahoy makapalig-on sa bukid gumikan sa paghawid sa gamot niini. Ang pagdahili sa yuta ngadto sa kasubaan nagdulot kadaot sa kabuhatan sa tubig sama sa isda sa kasubaan ug bahiya sa Panguil.

Dogang pa niini, ang pagpadaghan sa kahoy makatabang sa pagsulbad sa polusyon sa hangin. Kini gumikan kay ang hugaw nga alisngaw sama sa carbon dioxide hanggabon sa dahon sa kahoy gumikan kay kini ilang giisip nga pagkaon, busa ikay ang tawo maoy mohanggap niini nga magdulot og sakit, gikuha-gisuyop nang daan sa kahoy. Ang kahoy nagbuya og limpyo ug bugnaw nga hangin nga magdulot og maayong panglawas sa tawo ug sayop ug ang maong bugnaw nga hangin gikan sa kahoy makatabang sa pag-muol og ulan sa kawanangan.

Busa importanti gayod ang pagpadaghan sa kahoy dili lang sa bukid kon lakip na usab dinhi sa patag nga haom tamnan niini.

Agig ehemplo si Vice Mayor Kaloy Bernad sa pagmogna og iyang kaugalingon nga mini-forest nga may gilapdon nga lima ka hektaryas.

- Ang pagmogna og mini forest mahimo nga buhaton sa haom nga kawangayan, munisipalidad ug dakbayan gumikan kay ang katamnan nga niini nga panglantaw magdulot og malangkaam nga pagpaalisngaw og bugnaw nga hangin sa kawanangan ug kini isipon nga dakong tabang pagsulbad sa GLOBAL WARMING.